Eenpersoonsfracties kunnen van waarde zijn

Digitale Nieuwsbrief Lokaal-Limburg 56

Het invoeren van een hogere kiesdrempel zou het einde betekenen van slechte eenpersoonsfracties, maar ook van goede, blijkt uit onderzoek. Zo werd het Amsterdamse raadslid Diederik Boomsma (CDA), als eenpersoonsfractie, verkozen tot beste raadslid van Nederland 2022.

Een verhoging van de kiesdrempel zou meteen het einde betekenen van veel eenpersoonsfracties in gemeenteraden. Wat zou lokale politiek daarmee verliezen? In opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden onderzocht Hans Vollaard, universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit Utrecht, de waarde van eenpersoonsfracties.

Kiesdrempel
‘Gelukkig maar’ dat hij, samen met Lars van Rooij en Barbara Vis van de Universiteit Utrecht, het onderzoek mocht doen, schrijft Vollaard, want die waarde van eenpersoonsfracties was nauwelijks in beeld gebracht, terwijl ‘dat wel nodig is om met de juiste onderbouwing de discussie over een hogere kiesdrempel te voeren’. En er is nog een tweede argument, want de vraag naar de waarde van eenpersoonsfracties blijkt vooral een vraag naar de waarde van gemeenteraadsfracties in het algemeen.

Versnippering
Eenpersoonsfracties kampen namelijk goeddeels met dezelfde uitdagingen als andere fracties, die in het versnipperde politieke landschap in gemeenten vaak nauwelijks groter zijn. ‘Een coöperatieve insteek, scherp oog voor eigen prioriteiten, zichtbare inzet voor inwoners, een open samenwerkingscultuur in het gemeentebestuur en afdoende ondersteuning zijn voor alle fracties van belang om van waarde te zijn, niet alleen voor eenpersoonsfracties’, concluderen de onderzoekers.

Verschil
Een andere voorlopige conclusie is dat eenpersoonsfracties beperkt van invloed zijn en ook niet altijd de capaciteit hebben om complexe dossiers te kunnen oppakken, blijkt uit interviews met negen eenpersoonsfracties. Toch geven die ook aan dat ze in bepaalde situaties en op bepaalde dossiers wél het verschil kunnen maken. Daarbij spelen echter niet alleen fractiegrootte een rol, maar ook de ervarenheid en expertise van het raadslid, getalsverhoudingen in de gemeenteraad en verhoudingen tussen coalitie en oppositie.

Einde
Kortom, eenpersoonsfracties kunnen van waarde zijn, net als andere fracties. Er zullen zowel goede als slechte (eenpersoons)fracties zijn, waarbij ook andere factoren dan fractiegrootte van invloed zijn. Net als andere fracties kunnen eenpersoonsfracties bijdragen aan de representativiteit en de legitimiteit van de gemeenteraad en aan het tegenwicht van de gemeenteraad aan het college van burgemeester en wethouders. Maar net zo goed kunnen zij, evenals andere fracties, afbreuk doen aan het effectief optreden en gezag van gemeenteraden. De onderzoekers concluderen dat invoering van een hogere kiesdrempel het einde zou betekenen van goede (en slechte) eenpersoonsfracties.

Aantal eenpersoonsfracties
Bij de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022 zijn er 593 eenpersoonsfracties verkozen. Dat is  een toename van 60 ten opzichte van 2018, blijkt uit onderzoek (Van Gameren et al., 2022), waar de onderzoekers naar verwijzen. Van de landelijke partijen vormen vooral raadsleden van D66 (75), ChristenUnie (57) en PvdA (50) een eenpersoonsfractie. Na de laatste verkiezingen herbergde een gemeenteraad gemiddeld genomen 1,8 eenpersoonsfractie, halen de onderzoekers ui een ander onderzoek (Otjes, 2022). Maar het aantal eenpersoonsfracties kan nog toenemen door afsplitsingen. In bijna de helft van de gemeenteraden kwamen afsplitsingen voor in de afgelopen raadsperiode. Dat is meer dan daarvoor blijkt uit weer een ander onderzoek (Ketelaar, 2021). Recentelijk neemt het aantal eenpersoonsfracties dus toe.

Potentiële waarde
Deze conclusies zijn voorlopig, benadrukken de onderzoekers. Zij zijn namelijk gebaseerd op ervaringen van een ‘gevarieerde, maar bescheiden selectie van eenpersoonsfracties die wilden meedoen aan het onderzoek’. ‘Daarom spreken we in dit rapport over potentiële waarde van eenpersoonsfracties.’ Het perspectief van andere betrokkenen en een vergelijking met grotere fracties is noodzakelijk om de waarde van eenpersoonsfracties beter te kunnen bepalen.

Afsplitsing
De onderzoekers spraken met het oog op mogelijk vervolgonderzoek alvast met een aantal andere betrokkenen (experts, griffiemedewerkers) en daaruit kwamen twee perspectieven naar voren die niet aan bod kwamen in het onderzoek. Als het aantal eenpersoonsfracties toeneemt, is de kans groter dat complexe dossiers niet of minder worden gevolgd. Een groot aantal fracties maakt het ook lastiger debatten te voeren, wat het ‘bezonnen en effectief optreden van gemeenteraden zou kunnen aantasten’. Het tweede perspectief is dat eenpersoonsfracties nogal eens raadsleden zijn die zich hebben afgesplitst van een andere fractie. Vraag is of zij minder coöperatief zijn ingesteld dan andere raadsleden en in hoeverre het conflict dat leidde tot afsplitsing doorwerkt in de gehele raad.

Recept
Ondanks de beperkingen van het onderzoek zijn er een aantal aanbevelingen. Zo benadrukken de eenpersoonsfracties in het onderzoek ‘het belang van zichtbare inzet voor inwoners, prioriteiten stellen en verbindend optreden om van waarde te kunnen zijn als eenpersoonsfractie’. ‘Dat vormt het recept voor effectieve vertegenwoordiging van inwoners alsook voor effectief optreden binnen de gemeenteraad.’ Verder is een open samenwerkingscultuur binnen de gemeenteraad en tussen raad en college belangrijk om eenpersoonsfracties, en andere fracties, goed te laten functioneren. ‘Dat vergt investering in de onderlinge verhoudingen, niet alleen in het inwerkprogramma pal na de verkiezingen, maar ook tijdens de gehele zittingsperiode.’

App-groepen
Een aanbeveling aan de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden is om zich te verder te bezinnen op landelijke normering van ondersteuning van fracties. Hecht zij vooral belang aan de lokale autonomie van gemeenteraden om daar zelf over te beslissen of wil zij liever ongelijkheid tussen verschillende raden opheffen? Verder zou de vereniging, eventueel samen met het Kennispunt Lokale Politieke Partijen, regionale app-groepen van lokale partijen mogelijk kunnen maken. Die kunnen elkaar op de hoogte houden van verwikkelingen in de gemeentelijke en regionale politiek, ‘zeker in het licht van het veelvoud aan regionale samenwerkingsverbanden tussen gemeenten is dat laatste van belang’.

(Bron: Binnenlands Bestuur)