Een gemeentelijk statuut levert een zelfbewustere gemeenteraad op

Digitale Nieuwsbrief Lokaal-Limburg nr71

Minister stuurt rapport over pilot Statuut naar de Tweede Kamer
Met haar laatste Kamerbrief stuurde de minister van BZK op 4 september 2023 de uitkomsten van de pilot Statuut naar de Tweede Kamer.
Necker voerde voor het ministerie dit toegepaste praktijkonderzoek bij acht gemeenten uit. Onze bevindingen: met zo’n statuut kan de gemeenteraad zelfbewuster worden, bijdragen aan wederzijds respect en begrip en het biedt een handvat voor periodieke reflectie van raad, college en organisatie. Een geslaagde pilot dus, die maakt dat de minister dit instrument vaker wil gaan toepassen.

Wat is een gemeentelijk statuut?
In 2021 beschreef dr. Leenknegt hoe een gemeentelijk statuut mogelijk kon bijdragen aan een sterkere positie van de gemeenteraad. In een statuut leggen de raad en het college vast hoe zij samenwerken en hoe bestuurders verantwoording afleggen over het door hen of onder hun verantwoordelijkheid gevoerde bestuur. Het kan de basis vormen voor een regelmatig gesprek tussen raad en college over het gevoerde bestuur. De minister was enthousiast en besloot een pilot te doen in tien gemeenten en de werking meteen ook in de praktijk te laten onderzoeken. Een onderzoeksteam van Necker onder leiding van prof. dr. Marcel Boogers ging hiermee in 2022 aan de slag.

Uitvoering van de pilot
Aan de hand van een stapsgewijze werkmethode is uiteindelijk in acht gemeenten een statuut tot stand gekomen. In Asten, Den Helder, Ermelo, Geertruidenberg, Krimpen aan den IJssel, Oss, Raalte en Tiel werd in samenspraak tussen raad, college en ambtelijke organisatie na de raadsverkiezingen hieraan gewerkt. Eerst werd de bestuurscultuur bepaald en de behoeften van de deelnemers aan het samenspel, in een werkconferentie werd dit besproken. Dit leverde verschillende uitkomsten op. Van documenten die de waarden en regels voor de raad vastlegden in een manifest tot documenten die vooral een ontwikkelagenda voor het samenspel in de gemeenten vaststelden. In de eerste helft van 2023 werd het laatste statuut vastgesteld.

Uitkomsten van het onderzoek
Prof. dr. Marcel Boogers, hoogleraar Democratie en Transitie bij de Universiteit Utrecht, analyseerde het totstandkomingsproces en trok een aantal conclusies: “De hoofdconclusie is dat het proces zelf als een resultaat oplevert: namelijk een openhartig reflectiegesprek tussen de hoofdrolspelers in de lokale democratie. Dat is gezond om te doen!”. In het rapport constateert hij verder dat het statuut bijdraagt aan een zelfbewustere gemeenteraad.

Ook ontstaat eendracht in tijden van polarisatie, worden politieke spelregels vastgelegd, ontstaat wederzijds begrip in het samenspel tussen raad, college en organisatie en geeft het statuut een handvat voor periodieke reflectie. Zodoende kan het gezag van het gemeentebestuur met dit instrument worden versterkt.

Hoe verder?
In haar Kamerbrief schrijft de minister hierover: Het proces om te komen tot een statuut leidde volgens de onderzoekers tot een groter zelfbewustzijn van de raad. Ik ga de komende periode de werking van de pilots monitoren om te bezien of de positieve effecten ook beklijven en ik ontwikkel een handreiking om gemeenten en provincies te ondersteunen om zelfstandig een statuut op te kunnen stellen.

Wordt dus vervolgd!

(Bron: Binnenlands Bestuur)